Enrico Berlinguer a la carte...
Του Στάθη Λουκά
Στο δεύτερο ήμισυ του 2012, από την ηγετική ομάδα
της ΔΗΜ.ΑΡ. χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον και ανιστόρητα η πολιτική πρόταση
του «ιστορικού συμβιβασμού» του Ε. Μπερλινγκουέρ, για να στηριχτεί
ιδεολογικά η επιλογή που έγινε. Είναι δευτερεύον ότι αυτή η λαθροχειρία
και ο ανιστόρητος παραλληλισμός γίνονταν ακριβώς 28 χρόνια από τον
θάνατό του και ενενήντα από τη γέννησή του. Το σημαντικό είναι ότι από
τους εκφραστές αυτού του λάθος παραλληλισμού -λόγω ελλιπούς γνώσης της
ιστορίας της Ιταλίας και της κουλτούρας της ιταλικής Αριστεράς- ξέφυγε
μια καμπή της ιταλικής ιστορίας (και της ιταλικής Αριστεράς) που θα
μπορούσαν κατά κάποιον τρόπο να χρησιμοποιήσουν σαν ιδεολογικό υπόβαθρο:
που δεν είναι τίποτε άλλο από τη «svolta di Salerno (=στροφή του
Σαλέρνο)» του Παλμίρο Τολιάτι (Απρίλιος 1944) και την προσωρινή
κυβέρνηση Μπαντόλιο που προέκυψε.
Εκείνο όμως που προκαλεί εντύπωση είναι ότι τους ξεφεύγουν πλευρές της πολιτικής του Μπερλινγκουέρ που έχουν μιαν έντονη επικαιρότητα και στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα. Είναι γνωστό, όμως, ότι σε αυτή την πρόταση του Μπερλινγκουέρ εμπεριέχεται με ένταση το πρόβλημα της ποιότητας της ανάπτυξης: «Είναι μια κρίση που βάζει επί τάπητος το γιατί της ανάπτυξης...», αλλά πρόκειται και «για ένα ιστορικό συμβιβασμό μεταξύ εκείνου που ενδιαφέρεται μόνον για το πόσο να παράγει και εκείνου που ενδιαφέρεται για το τι να παράγεται, και γιατί» (ομιλία στην Μπολώνια, 1973).
Εδώ και σαράντα χρόνια προσπάθησε ο Μπερλινγκουέρ να συγκεράσει την οικολογική αντίθεση -δηλαδή την κάτω από διάφορες πλευρές οικολογική κρίση- με τον ρόλο και την αξία της εργασίας και την καταπολέμηση της διαφθοράς. Στις τότε παρεμβάσεις του Ε. Μπερλινγκουέρ εμπεριέχεται η βασανιστική διαδικασία της αναδιάρθρωσης των παραγωγικών διαδικασιών και των καταναλωτικών συμπεριφορών. Στην αναδιάρθρωση εμπεριέχεται, κατά κάποιον τρόπο, και η «νοσταλγία» για ισότητα. Αυτό είναι, βέβαια, ένα από τα βασικά καθήκοντα της Αριστεράς, που πρέπει να κάνει προσπάθεια να συνθέσει αιτήματα «ευαίσθητα» και προοδευτικά, που σχετίζονται με την εργασία και με την ύπαρξη σ’ αυτόν εδώ τον πλανήτη. Αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση για την Αριστερά και το οικολογικό κίνημα: να καταφέρει να συνδυάσει την οικολογική αντίθεση με την αντίθεση κεφαλαίου - εργασίας, που έχει χάσει μεν πολιτική ένταση, αλλά εκ των πραγμάτων έρχεται στην επιφάνεια λόγω της παρατηρούμενης διάστασης μεταξύ κεφαλαίου και δημοκρατίας, κεφαλαίου και εργασίας και κύρια στη χρηματιστηριακή του έκφραση. Και εδώ είναι ο χώρος, η διάσταση γύρω από την οποία μπορεί να δημιουργηθεί η σύγκλιση των διαφόρων νέων και παλιών εμπειριών της πλατιάς Αριστεράς. Η διάσταση αυτή, από μόνη της, δεν φτάνει, βέβαια, αλλά είναι αναγκαία.
Ο τελευταίος ηγέτης της Αριστεράς που προσπάθησε να συλλογιστεί επάνω σ’ αυτά τα αιτήματα και τις αντιθέσεις ήταν ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, με τη γνωστή του ομιλία για την «austerità» (εγκράτεια). Αυτές είναι προσεγγίσεις δυσκολοκατανόητες στη συγκεκριμένη πολιτική πρακτική. Είναι όμως αναγκαίες για τη διάσωση της χώρας. Στις αρχές της δεκαετίας του '80 -στην ανατολή του νεοφιλελευθερισμού-, η φορολογική κρίση αρχίζει να αποκτά διεθνή διάσταση και σχετίζεται βασικά με τη διαφθορά στην πολιτική. Ακριβώς εκείνη την περίοδο ο Μπερλινγκουέρ εγείρει το γνωστό θέμα της «ηθικής διάστασης της κρίσης της πολιτικής». Που ήταν και εξακολουθεί να είναι μια αξιακά ουσιαστική πολιτική ενέργεια και δεν έχει καμιά σχέση με την ηθικολογία και τη χρησιμοποίηση της Δικαιοσύνης για τη λύση πολιτικών προβλημάτων.
Η προσέγγιση του Μπερλινγκουέρ αφορά όλες τις βασικές πλευρές της οικονομικής, κοινωνικής ζωής της χώρας και αγκαλιάζει τα γενικά και ειδικά συμφέροντα των πολιτών, όλων των πολιτών ενός έθνους.
Πρόκειται λοιπόν για κεντρικό θέμα:
α. Από τη μια μεριά, για την ανασύσταση και ανασυγκρότηση της Δημοκρατίας, που σήμερα όλο και περισσότερο υπονομεύεται και επηρεάζεται στη λειτουργία της από τη διαφθορά.
β. Από την άλλη μεριά, φέρνει στην επιφάνεια τη δύσκολη και κρίσιμη αναγκαιότητα της μεταρρύθμισης της πολιτικής.
«...Τα σημερινά κόμματα είναι πάνω απ' όλα μηχανές εξουσίας και πελατειακών σχέσεων: ελλιπής και αλλοιωμένη γνώση της ζωής και των προβλημάτων της κοινωνίας και του κόσμου - ιδέες, ιδανικά, προγράμματα, λίγα ή ασαφή αισθήματα και κοινωνικο-πολιτικό πάθος, μηδέν. Διαχειρίζονται συμφέροντα, τα πιο διαφορετικά, τα πιο αντιφατικά, καμιά φορά και αμφίβολα, πάντως χωρίς καμιά σχέση με τις απαιτήσεις και τις αναδυόμενες ανθρώπινες ανάγκες, ή διαστρεβλώνοντάς τα, χωρίς να επιδιώκεται το κοινό καλό. Η ίδια οργανωτική τους δομή προσαρμόστηκε πια σ' αυτό το μοντέλο και δεν είναι πια οργανωτές του λαού, σχηματισμοί που προωθούν την πολιτικο-κοινωνική ωριμότητα και πρωτοβουλία: περισσότερο ομοσπονδίες ρευμάτων, κάθε μια με ένα 'μπος' και ένα 'υπο-μπός'. [...]
Τα κόμματα έχουν κάνει κατάληψη του κράτους και των θεσμών του, ξεκινώντας από την κυβέρνηση. Έχουν κάνει κατάληψη των ΟΤΑ, των οργανισμών προνοίας, του πανεπιστημίου, της ραδιοτηλεόρασης, μερικών μεγάλων εφημερίδων [...]. Τέλος πάντων, όλα έχουν πια διαμοιρασθεί ή θα ήθελαν να τα διαμοιράσουν. Η κατάσταση είναι δραματική. Όλες 'οι ενέργειες' που οι ποικίλοι θεσμοί και οι σημερινοί διοικητές τους καλούνται να κάνουν αντιμετωπίζονται κυρίως σε συνάρτηση με τα συμφέροντα του κόμματος ή του ρεύματος ή της φατρίας στην οποία πρέπει να αποδοθεί το αξίωμα» (από τη συνέντευξη στον Eugenio Scalfari, εφημ. Repubblica 28.07.1981).
Οι α λα καρτ ζηλωτές του Ε. Μπ. θα πρόσφεραν μια σημαντική συνεισφορά στην αποφυγή της «φθοράς» της πολιτικής και του πολιτικού συστήματος, αν προσπαθούσαν να επιβάλουν σε αυτούς που ευθύνονται για την κρίση της πολιτικής μια διαχείριση -δεν μιλάω για διακυβέρνηση- που θα εφάπτονταν τουλάχιστο της Μπερλιγκουεριανής προσέγγισης. Νά γιατί είναι βαθιά η κρίση της πολιτικής. Τα λάθη της και τα εγκλήματά της (εξαγορά συνειδήσεων, διαφθορά, συναλλαγή κ.λπ.) είναι αδιαμφισβήτητα και δεν μπορούν να καλυφθούν με το πρόσχημα της τρόικας. Κατά βάθος, όμως, εάν φαίνεται ότι η πολιτική δεν χρησιμεύει πια σε τίποτα, ο λόγος είναι ότι αυτή κινείται στο πλαίσιο ενός ξεπερασμένου ορίζοντα. Και δυσκολεύεται να κατανοήσει ότι η σκηνή κινδυνεύει να καταληφθεί από νέους πρωταγωνιστές και ότι οι παλιές ανάγκες και αξίες της εργασίας και της αξιοπρέπειας που δίνει στο άτομο, συνοδευόμενες από την επιβίωση του ανθρώπινου γένους σε αυτόν τον μοναδικό πλανήτη, έρχονται με ένταση στην επιφάνεια.
Η
μεγάλη πρόκληση για την Αριστερά και το οικολογικό κίνημα είναι να
καταφέρει να συνδυάσει την οικολογική αντίθεση με την αντίθεση κεφαλαίου
- εργασίας, που έχει χάσει μεν πολιτική ένταση, αλλά εκ των πραγμάτων
έρχεται στην επιφάνεια λόγω της διάστασης μεταξύ κεφαλαίου και
δημοκρατίας, κεφαλαίου και εργασίας και κυρίως στη χρηματιστηριακή του
έκφραση
Εκείνο όμως που προκαλεί εντύπωση είναι ότι τους ξεφεύγουν πλευρές της πολιτικής του Μπερλινγκουέρ που έχουν μιαν έντονη επικαιρότητα και στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα. Είναι γνωστό, όμως, ότι σε αυτή την πρόταση του Μπερλινγκουέρ εμπεριέχεται με ένταση το πρόβλημα της ποιότητας της ανάπτυξης: «Είναι μια κρίση που βάζει επί τάπητος το γιατί της ανάπτυξης...», αλλά πρόκειται και «για ένα ιστορικό συμβιβασμό μεταξύ εκείνου που ενδιαφέρεται μόνον για το πόσο να παράγει και εκείνου που ενδιαφέρεται για το τι να παράγεται, και γιατί» (ομιλία στην Μπολώνια, 1973).
Εδώ και σαράντα χρόνια προσπάθησε ο Μπερλινγκουέρ να συγκεράσει την οικολογική αντίθεση -δηλαδή την κάτω από διάφορες πλευρές οικολογική κρίση- με τον ρόλο και την αξία της εργασίας και την καταπολέμηση της διαφθοράς. Στις τότε παρεμβάσεις του Ε. Μπερλινγκουέρ εμπεριέχεται η βασανιστική διαδικασία της αναδιάρθρωσης των παραγωγικών διαδικασιών και των καταναλωτικών συμπεριφορών. Στην αναδιάρθρωση εμπεριέχεται, κατά κάποιον τρόπο, και η «νοσταλγία» για ισότητα. Αυτό είναι, βέβαια, ένα από τα βασικά καθήκοντα της Αριστεράς, που πρέπει να κάνει προσπάθεια να συνθέσει αιτήματα «ευαίσθητα» και προοδευτικά, που σχετίζονται με την εργασία και με την ύπαρξη σ’ αυτόν εδώ τον πλανήτη. Αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση για την Αριστερά και το οικολογικό κίνημα: να καταφέρει να συνδυάσει την οικολογική αντίθεση με την αντίθεση κεφαλαίου - εργασίας, που έχει χάσει μεν πολιτική ένταση, αλλά εκ των πραγμάτων έρχεται στην επιφάνεια λόγω της παρατηρούμενης διάστασης μεταξύ κεφαλαίου και δημοκρατίας, κεφαλαίου και εργασίας και κύρια στη χρηματιστηριακή του έκφραση. Και εδώ είναι ο χώρος, η διάσταση γύρω από την οποία μπορεί να δημιουργηθεί η σύγκλιση των διαφόρων νέων και παλιών εμπειριών της πλατιάς Αριστεράς. Η διάσταση αυτή, από μόνη της, δεν φτάνει, βέβαια, αλλά είναι αναγκαία.
Ο τελευταίος ηγέτης της Αριστεράς που προσπάθησε να συλλογιστεί επάνω σ’ αυτά τα αιτήματα και τις αντιθέσεις ήταν ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, με τη γνωστή του ομιλία για την «austerità» (εγκράτεια). Αυτές είναι προσεγγίσεις δυσκολοκατανόητες στη συγκεκριμένη πολιτική πρακτική. Είναι όμως αναγκαίες για τη διάσωση της χώρας. Στις αρχές της δεκαετίας του '80 -στην ανατολή του νεοφιλελευθερισμού-, η φορολογική κρίση αρχίζει να αποκτά διεθνή διάσταση και σχετίζεται βασικά με τη διαφθορά στην πολιτική. Ακριβώς εκείνη την περίοδο ο Μπερλινγκουέρ εγείρει το γνωστό θέμα της «ηθικής διάστασης της κρίσης της πολιτικής». Που ήταν και εξακολουθεί να είναι μια αξιακά ουσιαστική πολιτική ενέργεια και δεν έχει καμιά σχέση με την ηθικολογία και τη χρησιμοποίηση της Δικαιοσύνης για τη λύση πολιτικών προβλημάτων.
Η προσέγγιση του Μπερλινγκουέρ αφορά όλες τις βασικές πλευρές της οικονομικής, κοινωνικής ζωής της χώρας και αγκαλιάζει τα γενικά και ειδικά συμφέροντα των πολιτών, όλων των πολιτών ενός έθνους.
Πρόκειται λοιπόν για κεντρικό θέμα:
α. Από τη μια μεριά, για την ανασύσταση και ανασυγκρότηση της Δημοκρατίας, που σήμερα όλο και περισσότερο υπονομεύεται και επηρεάζεται στη λειτουργία της από τη διαφθορά.
β. Από την άλλη μεριά, φέρνει στην επιφάνεια τη δύσκολη και κρίσιμη αναγκαιότητα της μεταρρύθμισης της πολιτικής.
«...Τα σημερινά κόμματα είναι πάνω απ' όλα μηχανές εξουσίας και πελατειακών σχέσεων: ελλιπής και αλλοιωμένη γνώση της ζωής και των προβλημάτων της κοινωνίας και του κόσμου - ιδέες, ιδανικά, προγράμματα, λίγα ή ασαφή αισθήματα και κοινωνικο-πολιτικό πάθος, μηδέν. Διαχειρίζονται συμφέροντα, τα πιο διαφορετικά, τα πιο αντιφατικά, καμιά φορά και αμφίβολα, πάντως χωρίς καμιά σχέση με τις απαιτήσεις και τις αναδυόμενες ανθρώπινες ανάγκες, ή διαστρεβλώνοντάς τα, χωρίς να επιδιώκεται το κοινό καλό. Η ίδια οργανωτική τους δομή προσαρμόστηκε πια σ' αυτό το μοντέλο και δεν είναι πια οργανωτές του λαού, σχηματισμοί που προωθούν την πολιτικο-κοινωνική ωριμότητα και πρωτοβουλία: περισσότερο ομοσπονδίες ρευμάτων, κάθε μια με ένα 'μπος' και ένα 'υπο-μπός'. [...]
Τα κόμματα έχουν κάνει κατάληψη του κράτους και των θεσμών του, ξεκινώντας από την κυβέρνηση. Έχουν κάνει κατάληψη των ΟΤΑ, των οργανισμών προνοίας, του πανεπιστημίου, της ραδιοτηλεόρασης, μερικών μεγάλων εφημερίδων [...]. Τέλος πάντων, όλα έχουν πια διαμοιρασθεί ή θα ήθελαν να τα διαμοιράσουν. Η κατάσταση είναι δραματική. Όλες 'οι ενέργειες' που οι ποικίλοι θεσμοί και οι σημερινοί διοικητές τους καλούνται να κάνουν αντιμετωπίζονται κυρίως σε συνάρτηση με τα συμφέροντα του κόμματος ή του ρεύματος ή της φατρίας στην οποία πρέπει να αποδοθεί το αξίωμα» (από τη συνέντευξη στον Eugenio Scalfari, εφημ. Repubblica 28.07.1981).
Οι α λα καρτ ζηλωτές του Ε. Μπ. θα πρόσφεραν μια σημαντική συνεισφορά στην αποφυγή της «φθοράς» της πολιτικής και του πολιτικού συστήματος, αν προσπαθούσαν να επιβάλουν σε αυτούς που ευθύνονται για την κρίση της πολιτικής μια διαχείριση -δεν μιλάω για διακυβέρνηση- που θα εφάπτονταν τουλάχιστο της Μπερλιγκουεριανής προσέγγισης. Νά γιατί είναι βαθιά η κρίση της πολιτικής. Τα λάθη της και τα εγκλήματά της (εξαγορά συνειδήσεων, διαφθορά, συναλλαγή κ.λπ.) είναι αδιαμφισβήτητα και δεν μπορούν να καλυφθούν με το πρόσχημα της τρόικας. Κατά βάθος, όμως, εάν φαίνεται ότι η πολιτική δεν χρησιμεύει πια σε τίποτα, ο λόγος είναι ότι αυτή κινείται στο πλαίσιο ενός ξεπερασμένου ορίζοντα. Και δυσκολεύεται να κατανοήσει ότι η σκηνή κινδυνεύει να καταληφθεί από νέους πρωταγωνιστές και ότι οι παλιές ανάγκες και αξίες της εργασίας και της αξιοπρέπειας που δίνει στο άτομο, συνοδευόμενες από την επιβίωση του ανθρώπινου γένους σε αυτόν τον μοναδικό πλανήτη, έρχονται με ένταση στην επιφάνεια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Πείτε μας την γνώμη σας...