Ένας νόμος κατά του ρατσισμού της πράξης και των λόγων είναι όσο ποτέ απαραίτητος. Και ας γνωρίζουμε καλά ότι η διασπορά αγριανθρωπισμού δεν αντιμετωπίζεται με τα εργαλεία του ποινικού δικαίου. Και ας συνειδητοποιούμε ημέρα με την ημέρα ότι η εξαχρείωση απλώνεται πολύ πέρα από τις ορδές μιας «Χρυσής Αυγής».
Οι χαρακωμένοι και γρονθοκοπημένοι από τις συμμορίες δεν μπορούν να περιμένουν την ηθική και διανοητική μεταρρύθμιση της κοινωνίας μας. Ούτε την παύση της κρίσης και την άρση των καταστάσεων οικονομικής οδύνης. Προτεραιότητα έχει η ανάσχεση της ρατσιστικής επιθετικότητας. Το να κοπεί ο αέρας στους διάφορους κυνηγούς κεφαλών που δρουν μέσα σε αστικά λεωφορεία, σε ελεεινούς «ακτιβισμούς» της μέρας και της νύχτας. Και σε αυτό θα βοηθήσει ένας αυστηρός νόμος.
Παράλληλα όμως χρειαζόμαστε νέες ευκαιρίες διαφωτισμού σε συνθήκες που τον παρεμποδίζουν και τον υπονομεύουν. Αυτός ο στόχος «πολυτελείας» είναι παρόλα αυτά ζωτικός. Δεν έχει καμιά σχέση με διδακτισμούς και ηθικολογία επιφυλλίδων ούτε υπηρετείται ασφαλώς με ατέρμονες κουβέντες για το νόμισμα. Η κοινωνική διείσδυση των γενοκτονικών αντιλήψεων και των λογής αυταρχικών φαντασιώσεων είναι ήδη μεγάλη. Και είναι λάθος να υποτιμούμε το φαινόμενο θεωρώντας ότι πιάνει απλώς μια γωνιά του απέραντου ελληνικού καφενείου. Λες και αποτελεί ένα φρόνημα ανάμεσα στα άλλα, μια «επιλογή» μέσα στο σούπερ μάρκετ των άπειρων επιλογών.
Διαφωτισμός, σήμερα, δεν σημαίνει προσχηματικούς καλούς τρόπους, αλλά αποφυγή της βαναυσότητας. Δεν είναι ένας ανθρωπισμός δίχως πολιτικές αιχμές και διαμάχες αξιών, αλλά μια διαφορετική ηθική της διαφωνίας. Είναι η αντίσταση στη χυδαιότητα των οριζόντιων κατακερματισμών και στη νοσηρή μέθη του μίσους.
Αυτό το αδρό ηθικό πρόγραμμα δεν μπορεί φυσικά να υποκαταστήσει τα πολιτικά σχέδια και τους αγώνες για την εξουσία. Αλλά ο εκφασισμός των πνευμάτων αποτελεί πραγματική ζωή όσο και οι εμπειρίες της λιτότητας. Και η αντίστοιχη κανιβαλική διάθεση δεν εξαιρεί πια κανέναν από τη σφαίρα επιρροής της: διασπείρεται σε προοδευτικούς και αντιδραστικούς, κοσμοπολίτες και πατριώτες, στα αριστερά και στα δεξιά.
Καμιά «κοινότητα πεποιθήσεων» και κυψέλη γνώμης δεν είναι διασφαλισμένη από τη μολυσματική λογική της εχθροπάθειας. Το είδαμε στον σχολιασμό της περίπτωσης Δημουλά, το βλέπουμε καθημερινά με χίλιες δυο αφορμές. Για παράδειγμα αυτές τις μέρες περισσεύει το φαρμάκι κατά των καθηγητών, που παρουσιάζονται ως ασκέρι που επιτίθεται στον περίπου «ιερό θεσμό» των Πανελληνίων Εξετάσεων. Και αυτό το δηλητήριο προέρχεται, κατά κανόνα, από τα χείλη εκείνων που λογαριάζουν εαυτούς στο στρατόπεδο της «Λογικής».
Ξεκίνησα μιλώντας για την ανάγκη του αντιρατσιστικού νόμου και έφτασα να μιλώ, πάλι, για τις ποικίλες μεταστάσεις της βαναυσότητας. Ο ενδιάμεσος κρίκος εδώ είναι μια από τις πιο αμφιλεγόμενες λέξεις της ιστορίας των τελευταίων τριών αιώνων. Η λέξη διαφωτισμός. Που ατύχησε στη χώρα μας ως ρηχή πρόοδος στη φάση της ευημερίας και πρέπει να ξαναδοκιμαστεί σήμερα για να προστατευτεί η δημοκρατία. Να προστατευτεί ιδίως από αυτό που ο Τσβέταν Τοντόροφ ονομάζει «εσωτερικούς εχθρούς της δημοκρατίας».