7/7/2013 , Η ΑΥΓΗ
Την τελευταία περίοδο διαβλέπω μια ανεξήγητη λατρεία σε καθετί που κινητοποιείται. Αγανακτισμένοι και πλατείες, ξεσηκωμοί από την Αίγυπτο και την πλατεία Ταξίμ έως την Πορτογαλία. Ασφαλώς τα αιτήματα ενός ξεσηκωμένου λαού δεν μπορούν να υποβαθμίζονται ούτε να ευτελίζονται σε απλές διαμαρτυρίες από την εκάστοτε κλειστή εξουσία. Όταν ο λαϊκός παράγοντας εισβάλλει στο προσκήνιο, συνήθως αυτό συνεπάγεται αλλαγή των συσχετισμών. Αυτό είναι ήδη σημαντικό.
Ο Γάλλος κοινωνιολόγος Αλέν Τουρέν, στην προσπάθειά του να πείσει ότι χρειάζεται να επινοήσουμε ένα "νέο δημοκρατικό πνεύμα" ως απάντηση στη δικτατορία των αγορών, λέει ότι πρέπει να προσέξουμε δύο λέξεις κλειδιά: ταπείνωση και αξιοπρέπεια, οι οποίες διαπερνούν τις πολύχρωμες λαϊκές κινητοποιήσεις των τελευταίων ετών. "Δεν θέλω να με ταπεινώνουν, θέλω να σέβονται την αξιοπρέπειά μου" είναι η φράση - αίτημα που ακούμε συχνά. Ο άνεμος ελευθερίας που συγκλόνισε και συγκλονίζει τις μεσογειακές ακτές της Αφρικής έχει μεγάλη σημασία.
Η γενιά του Ίντερνετ και του Αλ Τζαζίρα αλλά και των μεγάλων θρησκευτικών διαιρέσεων ξεσηκώνεται απέναντι στα κλειστά πολιτικά συστήματα και τα αυταρχικά καθεστώτα. Δεν δίνει δεκάρα τσακιστή αν ορισμένα από αυτά ήρθαν στην εξουσία με τον μανδύα του κινήματος των αδεσμεύτων και του σοσιαλισμού. Εξελίχθηκαν σε κλειστά αυταρχικά καθεστώτα και καταρρέουν το ένα μετά το άλλο. Για ένα διάστημα αναγκαστικά θα επικρατήσει αβεβαιότητα, θα υπάρξουν κλυδωνισμοί, ακόμη και χάος, ενώ η έκβαση των εξεγέρσεων κάθε άλλο παρά βέβαιη είναι. Τα πισωγυρίσματα δεν λείπουν από το ιστορικό γίγνεσθαι. Πολύ δε περισσότερο που λόγω της στρατηγικής τους σημασίας οι χώρες αυτές, της Βόρειας Αφρικής, δεν εξελίσσονται μόνο βάσει των ενδογενών συσχετισμών ή ιστορικών, θρησκευτικών και άλλων συγκρούσεων, αλλά αποτελούν πεδία μεγάλων γεωπολιτικών αναμετρήσεων και επιρροών, κυρίως εξαιτίας του ενεργειακού παράγοντα.
Οι άνθρωποι που ξεσηκώνονται, πλην της Λιβύης, δεν είναι δέσμιοι ακραίων ισλαμικών κινημάτων, τα οποία όμως επωφελούνται τελικά από τις εξεγέρσεις επειδή διαθέτουν ομοιογένεια, μαζικότητα και βεβαίως βαθιά ιστορικότητα. Οι αντίπαλοί τους είναι διασπασμένοι. Είναι περισσότερο "κλίμα" πολιτισμικής ελευθερίας και λιγότερο κίνημα, αν και το αίτημα της δημοκρατίας αποτελεί καθολικό πρόταγμα. Αξίζει όμως να επισημανθεί ότι πολλές φορές στην Ιστορία διαπράχθηκαν εγκλήματα στο όνομα του λαού και της δημοκρατίας. Οτιδήποτε έχει λαϊκή αποδοχή δεν είναι αναγκαστικά δημοκρατικό και προοδευτικό. Το θέμα των πολιτικών προταγμάτων και των αξιών δεν είναι δευτερεύον, αλλά πρωτεύον κριτήριο για την τελική στάση, όπως για την ιστορική σημασία των κινημάτων. Δεν αρκεί δηλαδή η αυτονομία τους και η μαζικότητά τους, χρειάζονται και πολιτικό περιεχόμενο και προσήλωση στις δημοκρατικές αξίες. Η δημοκρατία πρώτα από όλα διασφαλίζει εκείνον που σκέπτεται διαφορετικά. Αλλιώς...
Στην περίπτωση της χώρας μας, για παράδειγμα, οι κινητοποιήσεις για το λεγόμενο Σκοπιανό και τις ταυτότητες ήταν μαζικότατες. Οι πιο μαζικές στη μεταπολιτευτική Ιστορία. Δεν ήταν όμως προοδευτικές ούτε άνοιγαν δρόμους. Το αντίθετο: εγκλώβιζαν τον λαϊκό παράγοντα και τη χώρα σε μια αδιέξοδη, δήθεν εθνική, πολιτική. Μαζικά, μαζικότατα ήταν και τα φασιστικά κινήματα στον Μεσοπόλεμο. Κυριάρχησαν στους νέους και τις νοικοκυρές και κινητοποίησαν τεράστιες λαϊκές μάζες. Ήταν όμως φασιστικά κινήματα, που αιματοκύλισαν την Ευρώπη, προσδίδοντάς της τον απαξιωτικό χαρακτηρισμό "Σκοτεινή Ήπειρος".
Τα πράγματα δεν είναι ίδια ούτε εξελίσσονται με τον ίδιο τρόπο παντού. Οι διαφορές είναι μεγάλες και οι συνθήκες πολύ διαφορετικές. Έχουν όμως αναλογίες, το αίτημα δημοκρατίας και ανανέωσης, που δεν πρέπει να υποτιμώνται σε μια εποχή γενικευμένης οικονομικής και πολιτικής κρίσης.
Η μαμή της Ιστορίας δεν βγάζει μόνο δημοκρατικές κατακτήσεις, αλλά ενίοτε εφιάλτες. Όσο δε περισσότερο εκτιμούμε τις δημοκρατικές κατακτήσεις ως τέτοιες και όχι ως "τυπικές" ελευθερίες τόσο περισσότερο φράζουμε τον δρόμο σε κάθε λογής ολιγαρχίες, ενώ προσδίδουμε ουσιαστικό περιεχόμενο στις "δημιουργικές πηγές της Ιστορίας", όπως και στο "ζωντανό δημοκρατικό πνεύμα", που αποτελούν κληρονομιά του διαφωτισμού και της επαναστατικής παράδοσης, όπως θα έλεγε, πιθανότατα με έμφαση σήμερα, ο Καστοριάδης.